Przedawnienie roszczeń

Instytucją, która może stanowić ograniczenie w dochodzeniu roszczeń pieniężnych jest przedawnienie.

Przedawnienie służy porządkowaniu stanu prawnego i stanowi pewnego rodzaju sankcję dla bezczynnego wierzyciela, który przez określony czas nie podejmuje żadnych działań w celu zaspokojenia roszczenia. Zgodnie z definicją po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia.

Należy podkreślić, iż z chwilą upływu terminu przedawnienia roszczenie nie wygasa, ale przekształca się w tzw. „roszczenie niezupełne.” Po upływie okresu przedawnienia roszczenie istnieje nadal, jednak dłużnik nie jest zobowiązany do spełnienia świadczenia. Jeżeli jednak dłużnik spełni świadczenie pomimo jego przedawnienia, nie może żądać jego zwrotu.

Skuteczność dochodzenia przedawnionego roszczenia przed sądem zależy od postawy dłużnika. Warunkiem uchylenia się dłużnika od obowiązku zapłaty w postępowaniu sądowym jest podniesienie zarzutu przedawnienia. W przeciwnym wypadku sąd nawet w sytuacji ustalenia, że roszczenie jest przedawnione wyda wyrok zasądzający na rzecz wierzyciela. Wynika to z faktu, iż w obecnym stanie prawnym, sąd nie może uwzględnić przedawnienia z urzędu. Należy podkreślić, iż po uprawomocnieniu się wyroku zasądzającego roszczenie przedawnione, dłużnik nie będzie miał już możliwości uchylenia się od świadczenia powołując się na przedawnienie.

Powyższe zasady powodują, że często dochodzenie roszczeń przedawnionych, pomimo iż wiąże się z pewnym ryzykiem, może okazać się skuteczne. Wielu dłużników po skierowaniu przeciwko nim sprawy na drogę postępowania sądowego, nie zdając sobie sprawy z możliwości uchylenia się od spełnia świadczenia zachowuje się biernie i nie podnosi zarzutu przedawnienia, co w konsekwencji prowadzi do uwzględnienia powództwa.

Terminy przedawnienia

Według ogólnej reguły termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Do roszczeń okresowych należy zaliczyć przykładowo czynsz najmu, rentę czy też alimenty. Do tej grupy zalicza się również odsetki. Roszczenie o odsetki przedawnia się zatem z upływem 3 letniego terminu. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy termin przedawnienia roszczenia głównego jest krótszy niż termin przedawnienia odsetek. W tym przypadku przyjmuje się, że roszczenie o odsetki przedawnia się wraz z przedawnieniem roszczenia głównego.
Od powyższych zasad istnieje szereg wyjątków wynikających z przepisów szczególnych, które odmiennie regulują terminy przedawnienia dla roszczeń wynikających z różnych stosunków prawnych. Odstępstwa mające największe znaczenie dla osób prowadzących działalność gospodarczą zostały wskazane w poniższej tabeli:

Powyższe terminy nie znajdują zastosowania w przypadku roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego. Roszczenia te podlegają 10-letniemu terminowi przedawnienia. Dotyczy to również roszczeń stwierdzonych ugodą zawartą przed sądem, przed sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd. Nie dotyczy to jedynie stwierdzonych w powyższy sposób roszczeń o świadczenia okresowe należne w przyszłości, które ulegają przedawnieniu trzyletniemu.

Według ogólnej reguły bieg przedawnienia należy liczyć od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Stan wymagalności powstaje w dniu w którym wierzyciel może domagać się spełnienia świadczenia. Przykładowo w sytuacji, gdy wierzyciel wystawił fakturę VAT z 7-dniowym terminem płatności w dniu 11 czerwca, terminem wymagalności będzie dzień 19 czerwca – tj. dzień następujący po dniu w którym upłynął termin płatności. Jednak w sytuacji, gdy wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego termin biegu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął tę czynność w najwcześniej możliwym terminie.

Należy zatem podkreślić iż kierując sprawę do sądu i uzyskując wyrok przedsiębiorca ma możliwość skierowania egzekucji przeciwko dłużnikowi przez 10 lat od dnia jego uprawomocnienia. Ten długi termin ma znaczenie w praktyce. Często ma miejsce sytuacja gdy wierzyciel zdając sobie sprawę z tego że dłużnik nie posiada żadnego majątku rezygnuje z kierowania sprawy na drogę sądową. Niekiedy jednak warto podjąć ryzyko utraty równowartości tych kosztów. Sytuacja majątkowa dłużnika może po pewnym czasie ulec zmianie (przykładowo może podjąć zatrudnienie) i pojawi się możliwość uzyskania zaspokojenia z jego majątku.